Nieuwsbrief der Lage Landen 22: UE
"De quellingen, die 't U E. belieft heeft mijne liefde toe te leggen."
De quellingen, die 't U E. belieft heeft mijne liefde toe te leggen
—P. C. Hooft (1581-1647)
De Nieuwsbrief der Lage Landen is de terugkerende nieuwsuitgave van het Zaakwoordenboek der Lage Landen – waarin zowel bijzonder, zeldzaam en/of schoon Nederlands wordt uitgelicht als de laatste ontwikkelingen betreffende het zaakwoordenboek. Uitsluitend beschikbaar op Righartswoord. Tekene in om op de hoogte te blijven.
Geachte lezenaar(ster),
in een paar vorige uitgaven—gericht, NLL16 (deel 2) en NLL21—had ik weer eens wat ouds toegevoegd, wat onzer taal statige schrijfstijl opgerakeld; de afkorting UE. Dit riep wat vragen op tijdens het nazicht en ik zal de toelichting die destijds was gegeven hier met UE delen.
Ik—en dus ook het Zaakwoordenboek der Lage Landen—streef te allen tijde naar zeer verzorgde schrijftaal; de zoektocht naar de volmaakte Nederlandse zin. Vandaar dat ik niet schuw om onder andere verouderde woorden en oude naamvallen te bezigen. De Nieuwsbrief der Lage Landen is daar weer ene weerspiegeling van, want wisselkeusrijke woordenlijsten en woordenboeken zijn fraai, maar als hun inhoud niet middels vertellingen wordt gedeeld blijft hun versteendheid immer zo.
Als wij het hebben over "zeer verzorgde schrijftaal" vind ik het van belang—even los van begrijpelijkheid of onderwerpelijke schoonheid—dat bepaalde verbasteringen bewust of onbewust moeten worden ontacht. Eén zo een voorbeeld waar ik in den beginne een beetje mee stoeide is het voornaamwoord "u" en in welke persoon deze te schrijven.
Namelijk, "u" hoort eigenlijk in de derde persoon enkelvoud te worden geschreven, alhoewel steeds vaker—nagenoeg uitsluitend—de tweede persoon wordt gebezigd. Ter vergelijking:
Derde persoon
- U is
- U kan
- U heeft
- U wil
- U zal
Tweede persoon
- U bent
- U kunt
- U hebt
- U wilt
- U zult
Menig moedertaalspreker in het jaar 2024 zal echter voornamelijk bekend zijn met ene samenvoeging dier twee lijsten dan zozeer uitsluitend een der twee lijsten. Bijvoorbeeld, waar ik opgroeide was het gebruikelijker om u heeft te zeggen in plaats van u hebt.
Niet verbazingwekkend, want zoals het WikiWoordenboek terecht aangeeft, de jij-vervoegingen winnen grond. Doch, om het in te dampen tot enkel vervoegswijzen erkent niet het verschijnsel dat men elkaar—in omstandigheden wanneer deze ertoe doen—dus vaker rechtstreeks in de tweede persoon aanspreekt dan in de derde persoon; waarbij het laatste beleefder is (gewis met onbekenden).
De oplettende bezoek(st)er van het ZLL zal zijn opgevallen dat daar de derde persoon de voorkeur geniet als aanspreekvorm, om dezelfde reden tevens deze brieven. Weliswaar niet altijd, want in geval van den brieven verkeerde ik mij weleens in tweestrijd als het gaat om hoe de lezer zou moeten worden aangesproken wanneer u wordt gebruikt – waarbij ik de onvormelijke jij, je, en jou als streng verboden heb verklaard; ik laat de eindeloze je-beziging—ongeacht de mate waarin men elkaar kent—aan anderen over.
Mijn oplossing: UE.
"UE" is (hele) oude briefstijl uit de 17de/18de eeuw; ene afkorting van U Edele of Uwe Edelheid en als aanspreekvorm tot gelijken en meerderen gebruikt. Wanneer uitgesproken klinkt het als uwee (of uwé), en soms zo ook geschreven (alhoewel dit als lagere stijl wordt beschouwd); dit laatste kent tevens de bezittelijke vorm uwees (of uwé's).
Een rits willekeurige voorbeeldzinnen:
- UE / Uwee / Uwé heeft uitstekend werk geleverd.
- UE / Uwees / Uwé's deskundigheid is van onschatbare waarde.
- Ik wil graag UE / uwees / uwé's mening horen.
- Ik ben benieuwd naar de voorstellen die UE / uwee / uwé heeft.
- UE / Uwees / Uwé's bijdrage aan der ploeg wordt gewaardeerd.
Zowel ik als het ZLL zijn uiteindelijk voortbrengselen der eind twintigste eeuw en begin eenentwintigste eeuw, onderscheidenlijk. Zodoende schrijf ik noch als Vondel, noch als Hooft, en verwacht dat dit ook geen weêrkeer zal maken in de tijd waarin ik leef, maar het voelt alsof een soort kantelpunt de kim nadert. De verloedering wordt door sommigen als welwillend ervaren—want het zou bijvoorbeeld de afstand tussen ons verkorten—maar tegelijkertijd lees en hoor ik nu en dan tevens de ergernis van zij die de achteloze aanspreekwijze niet (altijd) kunnen waarderen.
UE is wellicht ene deftige brug te ver, maar—om maar wat te noemen—een einde aan "Bedankt voor je bestelling! 🎉" en terugkeer naar "Hartelijk dank voor uw bestelling." zou ik reeds als winst beschouwen.
Hoogachtend,
C. J. Righart